Egilin saaga:

Kertomus kuningas Faravidistä

n. vuodelta 1230.



Kääntänyt Martti Linna 2018

Egill Skallagrimsson

Egill Skallagrímsson 1600-luvun Egilin saagan käsikirjoituksessa.

Teksti:

15. kafli - Enn af rógi Hildiríðarsona.

Þórólfr fór þann vetr enn á mörkina ok hafði með sér nær hundraði manna. Fór hann enn sem inn fyrra vetr, átti kaupstefnu við Finna ok fó r víða um mörkina.

En er hann sótti langt austr ok þar spurðist til ferðar hans, þá kómu Kvenir til hans ok sögðu, at þeir váru sendir til hans ok þat hafði gert Faravið konungr af Kvenlandi, sögðu, at Kirjálar herjuðu á land hans, en hann sendi til þess orð, at Þórólfr skyldi fara þangat ok veita honum lið. Fylgði þat orðsending, t Þórólfr skyldi hafa jafnmikit hlutskipti sem konungr, en hverr manna hans sem þrír Kvenir.

En þat váru lög með Kvenum, at konungr skyldi hafa ór hlutskipti þriðjung við liðsmenn ok um fram at afnámi bjórskinn öll ok safala ok askraka.

Þórólfr bar þetta fyrir liðsmenn sína ok bauð þeim kost á, hvárt fara skyldi eða eigi, en þat köru flestir at hætta til, er féfang lá við svá mikit, ok var þat af ráðit, at þeir fóru austr með sendimönnum.

Finnmörk er stórliga víð. Gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, svá ok fyrir norðan ok allt austr um. En fyrir sunnan er Nóregr, ok tekr mörkin náliga allt it efra suðr svá sem Hálogaland it ytra. En austr frá Naumudal er Jamtaland ok þá Helsingjaland ok þá Kvenland, þá Finnland, þá Kirjálaland. En Finnmö k liggr fyrir ofan þessi öll lönd, ok eru víða fjallabyggðir upp á mörkina, sumt í dali, en sumt með vötnum. Á Finnmörk eru vötn furðuliga stór ok þar með vötnunum marklönd stór, en há fjöll liggja eftir endilangri mörkinni, ok eru þat kallaðir Kílir.

En er Þórólfr kom austr til Kvenlands ok hitti konung Faravið, þá búast þeir til ferðar ok höfðu þrjú hundruð manna, en Norðmenn it fjórð a, ok fóru it efra um Finnmörk ok kómu þar fram, er Kirjálar váru á fjalli, þeir er fyrr höfðu herjat á Kveni. En er þeir urðu varir við ófrið, sö fnuðust þeir saman ok fóru í mót, væntu sér enn sem fyrr sigrs. En er orrosta tókst, gengu Norðmenn hart fram. Höfðu þeir skjöldu enn traustari en Kvenir. Sneri þ á mannfalli í lið Kírjála, fell margt, en sumir flýðu. Fengu þeir Faravið konungr ok Þórólfr þar ógrynni fjár, sneru aftr til Kvenlands, en síð an fór Þórólfr ok hans lið á mörkina. Skilðu þeir Faravið konungr með vináttu.

Þórólfr kom af fjallinu ofan í Vefsni, fór þá fyrst til bús síns á Sandnes, dvalðist þar um hríð, fór norðan um várit með liði sínu til Torga. En er hann kom þar, var honum sagt, at Hildiríðarsynir höfðu verit um vetrinn í Þrándheimi með Haraldi konungi, ok þat með, at þeir myndi ekki af spara at rægja Þórólf við konung. Var Þórólfi margt sagt frá því, hvert efni þeir höfðu í um rógit.

Þórólfr svarar svá: "Eigi mun konungr trúa því, þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, því at hér eru engi efni til þessa, at ek muna svíkja hann, því at hann hefir marga hluti gert stórvel til mín, en engan hlut illa. Ok er at firr, at ek mynda vilja gera honum mein, þótt ek ætta þess kosti, at ek vil miklu heldr vera lendr maðr hans en heita konungr, ok væri annarr samlendr við mik, sá er mik mætti gera at þræli sér, ef vildi."

17. kafli - Af aflaföngum Þórólfs.

Hildiríðarsynir tóku við sýslu á Hálogalandi. Mælti engi maðr í móti fyrir ríki konungs, en mörgum þótti þetta skipti mjök í móti skapi, þeim er váru frændr Þórólfs eða vinir. Þeir fóru um vetrinn á fjall ok höfðu með sér þrjá tigu manna. Þótti Finnum miklu minni vegr at þessum sýslumönnum en þá er Þórólfr fór. Greiddist allt miklu verr gjald þat, er Finnar skyldu reiða.

Þann sama vetr fór Þórólfr upp á fjall með hundrað manna, fór þá þegar austr á Kvenland ok hitti Faravið konung. Gerðu þeir þá ráð sitt ok réðu þat at fara á fjall enn sem inn fyrra vetr ok höfðu fjögur hundruð manna ok kómu ofan í Kirjálaland, hljópu þar í byggðir, er þeim þótti sitt færi vera fyrir fjölmennis sakar, herjuðu þar ok fengu of fjár, fóru þá aftr, er á leið vetrinn, upp á mörkina.

Fór Þórólfr heim um várit til bús síns. Hann hafði þá menn í skreiðfiski í Vágum, en suma í síldfiski, ok leitaði alls konar fanga til bús síns.

Þórólfr átti skip mikit. Þat var lagt til hafs. Þat var vandat at öllu sem mest, steint mjök fyrir ofan sjó. Þar fylgði segl stafat með vendi blám ok rauðum. Allr var reiði vandaðr mjök með skipinu. Þat skip lætr Þórólfr búa ok fekk til húskarla sína með at fara, lét þar á bera skreið ok húðir ok vöru ljósa. Þar lét hann ok fylgja grávöru mikla ok aðra skinnavöru, þá er hann hafði haft af fjalli, ok var þat fé stórmikit. Skipi þ ví lét hann Þorgils gjallanda halda vestr til Englands at kaupa sér klæði ok önnur föng, þau er hann þurfti. Heldu þeir skipi því suðr með landi ok sí ðan í haf ok kómu fram á Englandi, fengu þar góða kaupstefnu, hlóðu skipit með hveiti ok hunangi, víni ok klæðum, ok heldu aftr um haustit. Þeim byrjaði vel, kómu at Hörðalandi.

Þat sama haust fóru Hildiríðarsynir með skatt ok færðu konungi. En er þeir reiddu skattinn af hendi, þá var konungr sjálfr við ok sá.

Hann mælti: "Er nú allr skattrinn af höndum reiddr, sá er þit tókuð við á Finnmörk?"

"Svá er," sögðu þeir.

"Bæði er nú," sagði konungr, "skattrinn miklu minni ok verr af hendi goldinn en þá er Þórólfr heimti, ok sögðuð þér, at hann færi illa með sýslunni."

"Vel er þat, konungr," segir Hárekr, "er þú hefir hugleitt, hversu mikill skattr er vanr at koma af Finnmörk, því at þá veiztu gerr, hversu mikils þér missið ef Þórólfr eyðir með öllu finnskattinum fyrir yðr. Vér várum í vetr þrír tigir manna á mörkinni, svá sem fyrr hefir verit vanði sýslumanna. Síðan kom þar Þórólfr með hundrað manna. Spurðum vér þat til orða hans, at hann ætlaði af lífi at taka okkr bræðr ok alla þá menn, er okkr fylgðu, ok fann hann þat til saka, er þú, konungr, hafðir selt okkr í hendr sýslu þá, er hann vildi hafa. Sám vér þann helzt várn kost at firrast fund hans ok forða oss, ok kómum vér fyrir þá sök skammt frá byggðum á fjallit, en Þórólfr fór um alla mörkina með her manns. Hafði hann kaup öll. Guldu Finnar honum skatt, en hann batzt í því, at sýslumenn yðrir skyldi ekki koma á mörkina. Ætlar hann at gerast konungr yfir norðr þar, bæði yfir mörkinni ok Hálogalandi, ok er þat undr, er þér látið honum hvetvetna hlýða. Munu hér sönn vitni til finnast um fjárdrátt þann, er Þórólfr hefir af mörkinni, því at knörr sá, er mestr var á Hálogalandi, var búinn í vár á Sandnesi, ok kallaðist Þórólfr eiga einn farm allan, þann er á var. Hygg ek, at nær væri hlaðinn af grávöru, ok þar hygg ek, at finnast myndi bjórr ok safali meira en þat, er Þórólfr færði þér, ok fór með Þorgils gjallandi. Ætla ek, at hann hafi siglt vestr til Englands. En ef þú vill vita sannendi af þessu, þá haldið til njósn um ferð Þorgils, þá er hann ferr austr, því at ek hygg at á ekki kaupskip hafi komit jafnmikit fé á várum dögum. Ætla ek þat sannast at segja, at þér, konungr, eigið hvern penning, þann er þar var á."

Þetta sönnuðu förunautar hans allt, er Hárekr sagði, en hér kunnu engir í móti at mæla.

 

Käännös:                                                     

14. luku

Sinä talvena Thorolf samosi jälleen Ruijaa mukanaan satakunta miestä. Samoin kuin edellisenä talvena hän kävi laajalla alueella kauppaa saamelaisten kanssa. Hänen pyrkiessään pitkälti itää n siellä saatiin tietää hänen matkastaan. Hänen luokseen tuli kainulaisia ja nämä sanoivat, että heidät on lähetetty hänen luokseen ja että sen oli tehnyt Faravid, Kainuun kuningas. He sanoivat karjalaisten hävittävän Faravidin maata ja että se vuoksi Faravid lähetti Thorolfille sanan, että tämä tulisi sinne ja auttaisi häntä. Sanansaaton mukaan luvattiin Thorolfin saavan saman osan saaliista kuin kuningas ja jokainen hänen miehensä saisi sen minkä kolme kainulaista. Sillä kainulaisilla oli sellainen laki, että kuningas saisi kolmanneksen saaliista liudan miesten saadessa loput ja sen lisä ksi kaikki majavan- sekä nokian- ja näädännahat.Thorolf esitti asian seurueensa miehille ja antoi heille valittavaksi, lähteäkö mukaan vaiko eikö. Useimmat päättivät rohjeta, sillä saalista oli luvassa runsaasti, ja niin tuli neuvoksi lähteä sanansaattajien mukana itään.

Ruija on sangen laaja. Länteen avautuu suuri meri, josta lähtee pitkiä vuonoja, niin on myös pohjoisessa ja kaikkialla idässä. Sen sijaan etelässä on Norja. Ruija puolestaan käsittää sisämaan aina niin pitkälle kuin Haalogaland ulottuu.

Mutta itään Naumudalista on Jämtlanti ja sitten Helsinglanti ja sitten Kainuu, sitten Suomi, sitten Karjala. Mutta Ruija on kaikkien näiden maiden yläpuolella ja siellä on laajoja tunturierämaita laaksojen ja vesien varsilla. Ruijassa on tavattoman suuria järviä ja niiden välissä mahtavia erämaita, mutta pitkin erämaita ulottuvat korkeat tunturit, ja niitä sanotaan Köliksi.

Kun Thorolf tuli itään Kainuuseen ja tapasi kuningas Faravidin, he varustautuivat sotaretkelle, kainulaiset kolmella sadalla miehellä, yhdessä norjalaisten kanssa siinä neljällä sadalla. He matkasivat läpi Ruijan pitkin ylämaita ja tulivat sinne, missä aiemmin Kainuuta hävittäneet karjalaiset olivat tunturilla. Nähdessään vihollisen karjalaiset ryhmittyivät taisteluun ja kävivät hyökkäykseen odottaen saavansa voiton kuten aiemminkin. Mutta taistelun alkaessa norjalaiset  ryntäsivät lujasti eteenpäin, sillä heillä oli kainulaisia vahvemmat kilvet. Karjalaisten joukossa niitti silloin tuoni ja monet kaatuivat joittenkin paetessa. Kuningas Faravid ja thorolf saivat silloin mahtavan saaliin, minkä jälkeen he palasivat Kainuuseen. Myöhemmin Thorolf ja hänen seurueensa palasivat erämaihin. He erosivat kuningas Faravidistä ystävinä...

                                                    
17. luku

...Samana talvena Thorolf lähti ylös tunturiin sadalla miehellä. Sieltä hän jatkoi itään Kainuuseen ja tapasi kuningas Faravidin. Pidettyään neuvoa he päättivät matkata tunturiin kuten edellisenä talvenakin. Mukanaan neljä sataa miestä he tulivat alas Karjalaan hävittäen seuduilla, joihin he katsoivat miesvoimansa riittävän. He saivat runsaasti saalista ja palasivat takaisin erämaihin talven kääntyessä loppuaan kohden...


Suomentajan kommentaari:

Suomennoksessa on käytetty soopelin sijasta tuon eläimen vanhaa suomenkielistä nimeä nokia. Samoin lid, kuninkaan seurue on käännetty sanalla liuta, joka lienee ollut saman asian vanha nimitys suomen kielessä.

Aiempi Turun yliopiston arkeologian professori Unto Salo on teoksessa "Ajan ammoisen  oloista" (SKS 2008, ss.277-279) katsonut Egillin saagassa mainitun Kainuun kuninkaan edustaneen koko Suomen kuningasta tietenkin lukuunottamatta Karjalaa, jonne oli viimeistään 1100-luvun alussa muodostunut oma kulttuurinsa. Aiemmin sekin tosin kuului Suomeen arkeologisen esineistönsä puolesta. Faravid-nimen Salo katsoo olevan kää nnös nimesta Kaukomieli ja Faravidin kuninkaankartanon Salo sijoittaa Köyliön Saaren kartanoon.

Egilin saagan tapahtumien on katsottu kuvaavan 1100-luvun oloja, vaikka k.o. saaga onkin sijoitettu parisen sataa vuotta varhempaan aikaan.


Kirjallisuutta:

Julku, Kyösti: Kvenland - Kainuunmaa. Oulu 1986.
Linna, Martti: Suomen vanhemmista aluejaoista. Muinaistutkija 4/1996.
Tuuri, Antti (suom.): Egillin, Kalju-Grimminpojan saaga. Helsinki 1994.
Pálsson, Hermann and Edwards, Paul: Egil`s Saga. Penguin Books 1976.
Salo, Unto: Ajan ammoisen oloista. Satakunnan ja naapurimaakuntien esihistoriaa. SKS. Helsinki 2008.
 
Linkkejä:

Rengasmiekat

 

Takaisin